Trzydzieści lat Biuletynu Przewodnickiego - refleksje...

30 lat temu, późną jesienią 1978 r. ukazał się pierwszy numer "Biuletynu Przewodnickiego", wydawnictwa przeznaczonego dla przewodników, a także krajoznawców byłego województwa włocławskiego. Pojawienie się nowego wydawnictwa popularyzującego wiedzę o Kujawach, ziemi dobrzyńskiej i Włocławku nie było wynikiem, jak można by sądzić, długotrwałych dyskusji i analiz, ścierania się różnych poglądów, lecz odruchem zrodzonym z prostej obserwacji dnia codziennego. Szybkie tempo życia, lawina informacji, którymi codziennie jesteśmy zasypywani przez różne media powoduje, że niejednokrotnie nie dostrzegamy małych rzeczy, jakże istotnych dla nas samych. Wszystko gdzieś umyka, ginie. Przewodnik, który ma za zadanie opowiadać i opisywać nasze miasto, region czy przyrodę, winien nieustannie zgłębiać wiedzę, poszerzać indywidualne postrzeganie otaczającej rzeczywistości. Wreszcie winien mieć i znać najnowsze informacje z różnych dziedzin, dotyczące na przykład wyników badań archeologicznych, odkryć konserwatorów zabytków czy publikacje o dziełach sztuki, obrzędach i zwyczajach ludowych, o tym wszystkim co stanowi istotę działalności popularyzatorskiej.

Biuletyn w swoim założeniu miał spełniać rolę szybkiego nośnika informacji, co było istotne w ówczesnych warunkach funkcjonowania rynku wydawniczego. Przewodniki i foldery ukazywały się w ograniczonym nakładzie, zawierały informacje mało przydatne, jak np. o wielkości produkcji przemysłowej czy rolnej, naszpikowane wykresami i komentarzami o wyraźnym wydźwięku propagandowym. Jednocześnie długi cykl wydawniczy powodował dezaktualizację tak misternie gromadzonych informacji i ich całkowitą nieprzydatność. Biuletyn unikał tego propagandowego zacięcia, ale jak się później okazało, nie zawsze się to udawało.

W Biuletynie przyjęto zasadę publikowania każdej informacji, nawet sygnalnej, o istotnych sprawach dotyczących zabytków, przyrody, historii regionu, a także o wybitnych postaciach związanych życiem oraz działalnością z Kujawami i ziemią dobrzyńską. Tak określony zakres problemów, które miałyby być w nim prezentowane, zyskał uznanie działaczy Zarządu Wojewódzkiego PTTK i przewodników. Zadziwiające jest jednak to, że wydawanie Biuletynu nie zostało podjęte żadną uchwałą, a mimo to firmowane było przez ten Zarząd i Wojewódzką Komisję Przewodnicką.

Problemem były jednak środki finansowe, niezbędne do powielania 200 egzemplarzy Biuletynu. I tu z pomocą przyszła funkcjonująca wówczas Wojewódzka Komisja Terenowo-Branżowa, działająca przy Włocławskim Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Turystycznym oraz Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej. Dzięki przychylności dyrektora WWPT Zbigniewa Skorwidera i kierującego informacją turystyczną Jana Sawoniego publikowanie kolejnych numerów było zapewnione. Środki finansowe były na tyle duże, że wystarczały nie tylko na powielanie materiałów, ale i na to, by Biuletyn otrzymywał sztywną okładkę ze skrzydełkiem, na którym widniały numery telefonów informacji i przedsiębiorstw turystycznych, jak i godziny otwarcia muzeów. W takim kształcie do końca 1981 r. ukazało się 14 numerów Biuletynu. Od numeru 15 zrezygnowano ze sztywnej okładki.

BP od początku ukazuje się w formacie A4 i zawiera 16 stron. Taką formę posiada nadal, chociaż w przeszłości były małe wyjątki. Gdy w 1985 r. ograniczono środki finansowe na publikację Biuletynu, wtedy kilka numerów wydano w formacie o połowę mniejszym, tj. A5, zachowując objętość 16 stron. Taka forma była nie do przyjęcia, gdyż tekst stał się mało czytelny, a ogólny wygląd wydawnictwa stracił na atrakcyjności. W tym miejscu warto wyjaśnić, dlaczego objętość numeru mogła wynosić tylko 16 stron. Było to wynikiem trudnej dziś do zweryfikowania informacji, że jest to maksymalna objętość, jaką można zastosować do druków ulotnych (!) bez konieczności zarejestrowania wydawnictwa. A jednak. W tym samym 1985 r. nie tylko zmniejszyły się środki finansowe, ale pojawiło się widmo zamknięcia wydawnictwa. W niewiadomych okolicznościach wydawnictwem zainteresowała się cenzura. W sytuacji, gdy państwo w owym czasie próbowało kontrolować wszelkie przejawy działalności obywateli, sytuacja stawała się bardzo groźna. Liczne rozmowy z cenzorem, w czasie których analizowano także treści zawarte w wydanych dotąd Biuletynach, doprowadziły do szczęśliwego końca. Po wypełnieniu obszernej ankiety uzyskano zgodę Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk w Warszawie na dalsze wydawanie Biuletynu. Od tego momentu, tj. od nr 31/85 w stopce redakcyjnej znalazł się dodatkowy zapis: "Zezwolenie GUKPiW Warszawa Nr GP.II-441/1541/1985. Nakład 150 egz. Format A4". Odtąd wszystkie materiały publikowane w BP musiały otrzymać pozytywną opinię cenzora. Do końca funkcjonowania tej instytucji w Polsce nie zdarzyło się jednak, by jakikolwiek materiał został zakwestionowany i wycofany, ale redagowanie Biuletynu było w tym okresie bardzo trudne.

W latach 1985 - 89 ukazało się łącznie 38 numerów, średnio 7 do 9 rocznie. Względna stabilizacja trwała do końca 1990 r., w którym w drastyczny sposób załamało się wydawanie Biuletynu i z wielkim trudem złożono tylko numery 64 i 65. Zabrakło funduszy, zmalało zainteresowanie dotychczasowych autorów tekstów dalszą współpracą. Sytuacja kraju w okresie transformacji ustrojowej odcisnęła piętno także na działalności popularyzatorskiej naszego Oddziału PTTK. Zmalało zainteresowanie publikowaniem materiałów, zmalała także liczba wycieczek odwiedzających nasze miasto i region. Wydawało się, że ostatecznie zamknięto publikację Biuletynu. Przez osiem lat nie pojawiła się żadna szansa na pozyskanie funduszy, a co jest jeszcze bardziej smutne, nie było materiałów do publikacji.

Życie jednak nie znosi pustki i gdy zdawało się, że edycja BP jest już historią, pojawiła się szansa na wznowienie publikacji. Dzięki niezwykłemu zaangażowaniu zasłużonego działacza naszego Oddziału PTTK Henryka Wawrzyniaka udało się, wykorzystując jego osobiste kontakty, pozyskać fundusze na dalsze wydawanie Biuletynu. Sponsorami są włocławskie firmy: Rieber Foods Polska S.A., DGS Sp. z o.o. i inne.

Wznowienie akcji wydawniczej nie było zadaniem łatwym. Oto znaleźliśmy się w zupełnie innej sytuacji społecznej, w innych warunkach funkcjonowania rynku wydawniczego. Pojawiły się liczne oficyny wydawnicze oferujące szeroki wachlarz publikacji turystycznych o różnorodnym charakterze i różnej wartości merytorycznej. Autorzy zaczęli żądać wynagrodzenia za składane do publikacji materiały. Odpadł nikomu nie potrzebny obowiązek cenzurowania materiałów, ale ilość wydawanych numerów uzależniona była od dobrej woli sponsorów. Tu należy odnotować, że od samego początku w 1978 r. do dziś autorzy materiałów publikowanych w Biuletynie nie otrzymywali wynagrodzenia. Ich wysiłek twórczy jest bezinteresownym wkładem do dziedzictwa kulturowego naszego środowiska.

Po ośmiu latach przerwy kilku działaczy i przewodników podjęło próbę reaktywacji Biuletynu. Okazja była szczególna, gdyż w 1998 r. obchodzono 90-lecie Oddziału Kujawskiego PTK/PTTK. Wydany z tej okazji numer specjalny zawierał m.in. artykuł Bogdana Ziółkowskiego pt. "90 lat PTK/PTTK we Włocławku".

Jednak radykalna zmiana miała nastąpić dopiero w roku 2000. Wtedy to skromne gremium redaktorskie, kierując się potrzebą twórczej aktywizacji naszego środowiska przewodnickiego przyjęło, że autorami publikacji w BP będą działacze naszego Oddziału, przewodnicy oraz inne osoby spoza organizacji, jeżeli tylko posiadają wiedzę będącą w kręgu zainteresowania naszych przewodników, potrafią ją przekazać w atrakcyjnej formie i zadeklarują nieodpłatne przekazywanie materiałów. Przyjęty kierunek okazał się słuszny, czego rezultatem stało się wznowienie edycji Biuletynu Przewodnickiego. W latach 2000 - 2007 (z wyjątkiem 2004 r.) wydano łącznie 23 numery, tj. rocznie 3 - 4 numery. Niestety nakład ograniczony jest do 30 egz.

Podsumowując 30 lat funkcjonowania Biuletynu w środowisku przewodnickim warto przedłożyć kilka informacji o autorach i materiałach, które znaleźć można na kartach tego wydawnictwa.

W 90 numerach BP swoje publikacje zamieściło 101 autorów, w tym z tytułami naukowymi profesora i doktora, znani również w środowisku PTTK działacze i publicyści. Do autorów mających największą liczbę publikacji należą: Włodzimierz Gerko, prof. Mirosław Krajewski, Olga Krut-Horonziak, Irena Pietruszczak, Tadeusz Sławiński, Henryk Wawrzyniak, Henryk Wasilewski, dr Bogdan Ziółkowski, Andrzej Szczepański, dr Wiesław Cyzman, Helena Cieślak, dr Agnieszka Kowalewska, Konrad Krzysztofek, Danuta Wiśniewska.

"Biuletyn Przewodnicki" nie posiadał i nadal nie posiada ściśle określonego profilu wydawniczego. Przy składaniu kolejnych numerów wykorzystuje się aktualnie dostarczone materiały przez różnych autorów. Jednakże okresowo pojawia się pewna kategoryzacja i wtedy artykuły zamykamy w określonych cyklach, jak np. "Wybitni obywatele Kujaw i ziemi dobrzyńskiej", "Herby miejskie", "Ulice starego Włocławka", "Słownik terminologiczny przewodnika". Osobny cykl, który kontynuujemy od początku istnienia Biuletynu, to cykl "Z przewodnickiego lamusa", w którym publikowane są in extenso teksty z dawnych wydawnictw, książek, dokumentów i tekstów historycznych. Nowymi cyklami są "Perełki kanonu krajoznawczego Polski" i "100 lat Oddziału Kujawskiego PTK/PTTK we Włocławku". W pierwszym przybliżamy informacje o obiektach zabytkowych z Kanonu krajoznawczego Polski, wzbogacone o własne impresje związane z ich zwiedzaniem, w drugim publikujemy materiały historyczne z działalności Oddział Kujawskiego.

W Biuletynie znaleźć można także obszerne i nowatorskie opracowania, np. Włodzimierza Gerko "Z dziejów solnictwa kujawskiego", a także o cmentarzach, wiatrakach, dzwonach, organach kościelnych, kościołach w Skępem, Oborach, Karnkowie, o ekspozycjach muzealnych itp.

BP miał także kilka wydań specjalnych jak np.: nr 6/80 z okazji Pierwszego sejmiku przewodnickiego we Włocławku; nr 11/81 i nr 12/81 z okazji 650. rocznicy bitwy pod Płowcami; nr 24/84 z okazji 75 lat Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej; nr 66/98 z okazji 90-lecia Oddziału Kujawskiego PTK/PTTK.

Egzemplarze Biuletynu otrzymują nie tylko przewodnicy naszego regionu. Gromadzone są one m.in. w Bibliotece Głównej PTTK im. Kazimierza Kulwiecia w Warszawie, w Bibliotece UMK w Toruniu, Bibliotece Miejskiej we Włocławku, Bibliotece Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku i innych.

Źródło: Rozdział z Monografii "100 lat Oddziału Kujawskiego PTK PTTK we Włocławku 1908-2008"
autor Andrzej Szczepański.