Historia Oddziału Kujawskiego PTK/PTTK 1908 - 1998

Działo się w Włocławku w lokalu Towarzystwa Wioślarskiego dnia 28 marca 1908 r. - tak oficjalnie rozpoczyna się historia Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK), powołanego przez grono entuzjastów krajoznawstwa zaledwie w 10 miesięcy po utworzeniu Oddziału Warszawskiego PTK (zwanego Centralą), jako siódmego w kraju (po Oddziałach w: Suwałkach - 12 maja 1907 r., Lublinie 20 stycznia 1908 r., Łomży - 21 luty 1908 r, Łapach 10 marca 1908r., Siedlcach - 22 marca 1908r., Radomiu - 23 marca 1908 r.). Korzenie ruchu krajoznawczego na Kujawach sięgają jednak znacznie głębiej, ponieważ już wcześniej istniejące na tym terenie stowarzyszenia, jak np. Towarzystwo Wioślarskie, prowadziły, co prawda w ograniczonym zakresie, działalność o charakterze krajoznawczo - turystycznym.

Po rewolucji 1905-1907 rząd carski zmuszony był zgodzić się na szereg ustępstw, m.in. organizację polskich stowarzyszeń, w tym Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (27.10.1906r). Jego pierwszym prezesem został wybrany Zygmunt Gloger, ale niekwestionowanym pomysłodawcą stowarzyszenia i jego twórcą był Aleksander Janowski. Jego pobyt na Kujawach w początkach XXw. zaowocował nawiązaniem licznych znajomości i przyjaźni, m.in. z Apanowiczami, Byszewskimi i Jerzmanowskimi. Z tego kręgu wywodzili się później, pierwsi działacze Oddziału Kujawskiego, którym zaszczepił on idee krajoznawstwa i zainteresowanie pamiątkami regionalnymi. Nim jednak doszło do formalnego powstania Oddziału, idee krajoznawstwa znalazły się w programach takich stowarzyszeń działających we Włocławku legalnie, jak Polska Macierz Szkolna (1906r.) czy Włocławskie Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne (1907r.), których członkami byli m.in. Antoni Byszewski, Jan i Gustaw Mocarscy, Antoni Olszakowski, lub działających nielegalnie, jak istniejące od roku 1906 gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Są to przyczyny, dla których datę początkową krajoznawstwa włocławskiego należy przesunąć na początek XX wieku, a 28 marca 1908r. uznać za początek zorganizowanych form działalności.

Trudno wymienić wszystkich twórców ruchu krajoznawczego. W naszej pamięci pozostaną nazwiska prof. Antoniego Byszewskiego (prezesa w tatach 1908-1925), inż. Antoniego Olszakowskiego, dr Jana Skibińskiego, Szymona Rajcy, Przemysława Kowalewskiego, Cypriana Apanowicza, dr Witolda Piaseckiego, prof. Romana Kobendzy czy profesorów G. i J. Mocarskich. Ich i wielu innych spośród założycieli spotykamy wśród członków praktycznie wszystkich organizacji i stowarzyszeń na terenie Włocławka i Kujaw, z którymi nierozerwalnie splatała się działalność Oddziału.

Od początku Oddział podejmuje wszechstronną działalność określoną w pierwszym statucie, (którego cele są w znacznym stopniu aktualne do dnia dzisiejszego), polegającą na gromadzeniu i opracowaniu materiałów krajoznawczych, np. etnograficznych, historycznych, ochronie zabytków kultury i przyrody oraz popularyzowaniu wiedzy krajoznawczej poprzez wycieczki, odczyty, wystawy. Jednocześnie należy pamiętać o działalności naukowej, opracowywaniu materiałów o mieście i regionie oraz ich publikowaniu, a także o organizacji badań naukowych, np. archeologicznych czy dotyczących jezior chodeckich.

Od 1908 r. grono entuzjastów propaguje wśród społeczeństwa poprzez odczyty, spotkania, odezwy, artykuły w prasie (głównie, "Dzienniku Kujawskim") nie tylko idee krajoznawstwa i turystyki, ale także rozbudza ducha narodowego i patriotyzmu. Hasło "Przez poznanie do umiłowania kraju - przez umiłowanie do czynów ofiarnych" było urzeczywistniane w codziennej pracy. Docierano z nim nie tylko do elity intelektualnej ówczesnego Włocławka, ale również środowisk robotniczych, młodzieży szkolnej, ziemian. Powstają pododdziały na prowincji.

Codzienna żmudna działalność skupiała się w sekcjach: wycieczkowej, odczytowej, fotograficznej, muzealnej, kolarskiej, przyrodniczej oraz propagandy turystyki. Nad ich pracami czuwali członkowie Zarządu pełniący społecznie codzienne dyżury w siedzibie Oddziału przy ulicy Kaliskiej 1.

Od pierwszych dni podjęto przygotowania do utworzenia muzeum, uważając, że działalność polega nie tylko na poznaniu, ale i na zachowaniu dla potomnych pamiątek przeszłości, obyczajów i wszelkich przejawów życia ludzkiego. W tym celu powołano specjalny komitet, którego staraniem zgromadzono kilka tysięcy eksponatów z zakresu archeologii, numizmatyki, archiwistyki, starej broni, pochodzących z kolekcji przekazanych przez inne organizacje, jak i z wielu prywatnych darów. Oficjalne otwarcie muzeum dla publiczności nastąpiło 14 marca 1909 r., a już w 1911 r. zorganizowano słynną Wystawę Kujawską, przy której przygotowaniu współpracowało Muzeum Diecezjalne i profesorowie z Seminarium Duchownego.

Dynamiczny rozwój ilościowy (od 145 osób w 1908 r. do 270 w 1914 r.) i jakościowy - co ilustruje tabela Nr 1 - budził od początku rosnące przeciwdziałanie władz zaborczych i towarzyszący wszelkim akcjom nadzór policji. Wyrazem tego było zmuszenie Zarządu do prowadzenia od 1910 r. protokołów zebrań również w języku rosyjskim, konieczność uzyskiwania zgody cenzury na treści odczytów i pogadanek, czy wreszcie szykany wobec organizatorów wycieczek. Wycieczki służące poznawaniu ziemi ojczystej, przekraczając granice zaborów, były formą tak niezwykle ważnej akcji patriotycznej, mającej na celu rozwijanie bezpośrednich kontaktów między Polakami zamieszkującymi poszczególne zabory.

Przed wyruszeniem na trasy (i tak zostało do dziś) ich uczestnicy otrzymywali potrzebny zasób wiadomości o historii, kulturze i ludności ziem, które zwiedzali. Temu celowi służyły nie tylko zebrania dyskusyjne czy czytanki krajoznawcze, ale również specjalne kursy przewodnickie po mieście i regionie, a także z dziedziny historii, archeologii, sztuki, fotografii. W tym czasie (1911 r.) po raz pierwszy zorganizowano kontynuowane do dziś "spacerki po Włocławku".

W tej tabeli zostały pokazany dynamiczny rozwój ilościowy członków PTK w latach 1908 - 1914

*    Założyciele
**   W sierpniu 1908 r.
*** Bez wycieczek po regionie

Już od 1908 r. tworzy się bibliotekę turystyczną pochodzącą w większości z darów, głównie członków, liczącą dwa lata później - 198 tomów. Zakupy stanowiły tylko niewielką część, bowiem od początku borykano się z dużymi trudnościami finansowymi. Towarzystwo tak jak i dzisiaj utrzymywało się ze składek członkowskich, a braki w funduszach pokrywali często jego członkowie, w tym przede wszystkim prezes Byszewski.

Bilans tych początkowych lat działalności (1908-1914) zwanych "złotym okresem" byłby niepełny bez zasygnalizowania działalności naukowej, wydawniczej i publicystycznej. Ukazały się m.in. "Monografia Włocławka" C. Apanowicza (1909 r.) czy "Ilustrowany przewodnik po Włocławku" z planem miasta, (1911 r.). Publikowanie informacji, artykułów, sprawozdań Oddziału na łamach centralnych pism PTK, głównie "Ziemi" w znacznym stopniu przyczyniało się do popularyzacji naszego miasta i regionu.

Na marginesie tych rozważań warto przedstawić propozycję: 95 rocznica powstania Oddziału może być doskonałą okazją do wydania zachowanego rękopisu "Z ostatnich lat" C.Apanowicza.

Dynamiczny rozwój Oddziału zahamowały przygotowania do wojny, a całkowicie przerwał jej wybuch. Działalność wznowiono 20 kwietnia 1916r. Mimo znacznych trudności finansowych, organizacyjnych ponownie rozwija się wszystkie kierunki działalności (oczywiście bez wycieczek). Na szczególną uwagę zasługuje szerokie uczestnictwo w działalności patriotyczno-niepodległościowej. Kultywowano nie tylko wszelkie rocznice, ale również czynnie włączono się w działania polityczno-wojskowe mające przybliżyć dzień niepodległości. Akcja ta napotkała na rosnące trudności ze strony okupacyjnych władz niemieckich.

W Odrodzonej Polsce

W uroczystym nastroju odbyło się, 15 listopada 1918 r., pierwsze po odzyskaniu niepodległości zebranie członków Oddziału. Członkowie PTK i to nie tylko ci najbardziej znani,włączyli się w odbudowę niepodległego kraju, w walkę o jego granice, w akcje plebiscytowe na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku. Nie przypadkowo jeden ze szwadronów IV Pułku Ułanów, Szwadron Dzieci Kujawskich, potocznie nazywano "Ułanami Byszewskiego".

Szereg uroczystości i akademii poświęcono ważnym rocznicom, np. Konstytucji 3 Maja. Wrócono do zrealizowanej w latach 20-tych XX wieku idei budowy pomnika bohaterskiego Włocha, uczestnika powstania styczniowego 1863 r. pułkownika Stanisława Bechiego. Ten nurt działalności kontynuowano i później, np. w 1931 r. przygotowując uroczystości płowieckie.

Nowe warunki działania postawiły przed PTK nowe zadania, szczególnie związane z rozwijaniem regionalizmu, budzeniem prowincji do samodzielnego bytu we wszystkich dziedzinach. Niezmiernie ważna była walka o zachowanie zabytkowych obiektów w mieście i okolicy, względnie ich odbudowa po zniszczeniach 1920 roku. Dla tego celu utworzono sekcję miłośników miasta, której zasługą jest uratowanie przed rozbiórką barokowych kamienic na Starym Rynku. Obraz miasta z tego okresu utrwalają na fotografiach i piórem w licznych artykułach, członkowie Towarzystwa.

W 1926 r. staraniem sekcji regionalistycznej ukazał się pierwszy numer czasopisma "Życie Włocławka i okolicy". Było ono poświęcone szeroko ujętej problematyce: sprawom społecznym, ekonomicznym, oświatowym, artystycznym i historycznym. Wśród autorów spotykamy tak znane nazwiska, jak: Stefan Narębski, Zdzisław Arentowicz, Zygmunt Michler, Stefan Brodzikowski, Antoni Byszewski, Paweł Czarnecki. Antoni Olszakowski i wielu innych.

Wydawane są liczne prace naukowe, popularnonaukowe, literackie i przewodniki, m.in. Z. Arentowicza, P. Czarneckiego, ks. M. Morawskiego, Sz. Rajcy. A. Byszewskiego, bez których trudno wyobrazić sobie stan dzisiejszej wiedzy o Włocławku i regionie.

Bez wątpienia najtrudniejszym zadaniem była budowa Muzeum Ziemi Kujawskiej, w którym znalazłaby się siedziba Oddziału, biblioteka, czytelnia i sala odczytowa na 300 miejsc. Pracami kierował specjalny Komitet, zawiązany w końcu 1926 r. pod kierownictwem Edmunda Płoskiego, a projekt gmachu wykonał bezpłatnie inż. S. Narębski. Uroczyste otwarcie muzeum nastąpiło 7 grudnia 1930 r., a na drugi dzień otwarto pierwszą wystawę kujawskich plastyków.

Wybudowanie gmachu, które było osiągnięciem w skali ogólnopolskiej i przedmiotem dumy, przysporzyło Oddziałowi wielu kłopotów, wynikających z konieczności spłaty zaciągniętej na jego budowę pożyczki. Kryzys gospodarczy lat 1929 - 1935 spowodował, że ustały subwencje na utrzymanie gmachu i spłatę kredytu ze strony samorządów miasta i powiatów: włocławskiego, lipnowskiego i nieszawskiego. W tych warunkach Oddział stanął nie tylko wobec perspektywy niewypłacalności, ale wręcz groźby zlicytowania. Trudności finansowe, utarczki z władzami, egzekucje osobistego mienia członków Zarządu spowodowały, że od 1933 r. obserwujemy ustawiczne ograniczanie zakresu działalności i spadek liczby członków. Przez ten trudny okres w naszej historii, przeprowadził Oddział ostatni jego przedwojenny prezes, inż. Adam Olszewski.

Wszechstronną działalność w latach 1918-1939 częściowo ilustruje tabela nr 2. Nastąpiło rozszerzenie działalności, która swym zasięgiem obejmowała praktycznie całe Kujawy Wschodnie i część Ziemi Dobrzyńskiej (powiat lipnowski). W 1923 r. powstaje stała ekspozytura w Ciechocinku, a przez kilka lat funkcjonują oddziały w Choceniu (od 1921 r.) i w Dobrem (od 1925 r.). Z odczytami, prelekcjami, a nawet wystawami docierano do najdalszych zakątków regionu

W tej tabeli zostało pokazane zestawienie liczby członków, wycieczek i odczytów w latach 1918 - 1938

*   Odczyty tylko bez prelekcji dla młodzieży
** wycieczki bez najliczniejszych po regionie

Kilka słów należy poświęcić analizie składu członkowskiego, która pozwala określić nie tylko, kim byli członkowie (status społeczny, wykształcenie, miejsce pracy), ale także zakres oddziaływania PTK w mieście i regionie. W 1925 r. wśród członków było 139 przedstawicieli inteligencji, 20 przemysłowców, 14 kupców i 5 rzemieślników, a w 1938 r. 46 urzędników, 11 nauczycieli, 22 duchownych, 20 przedstawicieli wolnych zawodów i 18 rzemieślników. Są to przede wszystkim przedstawiciele inteligencji. Zaczynały tworzyć się pokolenia związane z PTK/PTTK, jak np. rodzina Sławińskich (dziad Antoni, ojciec Tadeusz, syn Janusz). Na uwagę zasługuje duża rola duchowieństwa, zwłaszcza profesorów Seminarium Duchownego w pracach Oddziału w latach 1908 - 1939, pomijana w opracowaniach po 1945 r. Duchownych spotkamy wśród członków zarządu (np. księża: Stanisław Gruchalski, Henryk Brzuska), kustoszów Muzeum - np. ks. J. Bielawski, prelegentów, autorów opracowań, uczestników akademii i wycieczek. Ksiądz M. Morawski jest autorem pomnikowej "Monografii Włocławka" wydanej w 1933 r. W tym samym roku w poczet członków przyjęto ks. prof. Stefana Wyszyńskiego. Członkiem PTK był także biskup sufragan Wojciech Owczarek.

Osobną i bardzo chlubną kartę działalności Oddziału w latach 1918-1939 stanowi praca krajoznawcza wśród młodzieży zrzeszonej w kołach, którą niestrudzenie prowadzili prof.: Ludwik Lidwin, Amelia Zabłocka, Karol Masłowski, Idalia Puławska i inni. Działalność SKKT (Szkolnych Kół Krajoznawczo-Turystycznych) wielokrotnie odnotowywana przez "Orli Lot", to nie tylko wycieczki i odczyty, ale również wystawy, zbieranie materiałów etnograficznych, ikonograficznych i przyrodniczych.

Najtragiczniejszy okres działalności otwiera wrzesień 1939 r., a po nim długie lata okupacyjnej martyrologii. Zniszczeniu ulega ogromna część dorobku kulturalnego i materialnego (w tym zbiory muzeum). Śmierć poniosło wielu działaczy, m.in. Z. Michler, A. Olszewski. Wielu było aresztowanych i wysiedlonych, m.in. A. Byszewski i Piotr Olszewski. Innych losy wojny rozproszyły po świecie, jak np. A. Michałowskiego (do Londynu) czy A. Olszakowskiego (do Wilna).

To, że tak wiele pamiątek, dokumentów, archiwaliów zachowało się, zawdzięczamy A. Olszewskiemu, którego córka Krystyna ukryła je w swoim warszawskim mieszkaniu. Z gruzów zburzonej Warszawy powróciła do Włocławka tyko część z nich, często uszkodzona już w 1945 r.

Okres po 1945 roku

Działalność wskrzesiła 21 grudnia 1945 r. garstka dawnych działaczy z pierwszym powojennym prezesem Zdzisławem Arentowiczem i członkami zarządu: Zygmuntem Prószyńskim, Henryką Królikowską i Wacławem Gąszczyńskim na czele. Ten krótki, bo niespełna 5-letni okres działalności to ciężka i żmudna praca. Z jednej strony trzeba było walczyć o odzyskanie własnej siedziby zajętej przez Radę Związków Zawodowych, a potem przeprowadzić jej generalny remont (praktycznie bez żadnego wsparcia) i bronić się przed innymi organizacjami pragnącymi wyeksmitować Oddział z jego gmachu. Z drugiej strony trzeba było mozolnie reaktywować i rozwijać działalność statutową, organizować sekcje, odczyty, wystawy, kursy: w zakresie turystyki kwalifikowanej i przewodnickie (pierwszy już w 1946 r.), prowadzić działalność wydawniczą ( w 1947 r. ukazał się"Informator o Włocławku" Z. Arentowicza), oraz popularyzatorską mającą pozyskać nowych członków i młodzież. Począwszy od 1946 r. prowadzone są najpierw piesze wycieczki po mieście i okolicach, a następnie autokarowe po kraju.

Wszystko to odbywało się w nowych, zmienionych warunkach ustrojowych, w warunkach służenia nowym treściom wychowawczym i politycznym. Zarząd Główny pod naciskiem władz zaczął stawiać na umasowienie PTK pod kątem turystyki, wypoczynku i rekreacji dla mas robotniczych, kosztem działalności krajoznawczej. Tendencja ta wzmocniła się po 1950 r. Stąd Oddział nawiązał ścisłe kontakty i współpracę ze związkami zawodowymi i innymi organizacjami. Zmienia się struktura członkowska, przede wszystkim nie ma już wśród należących do PTK... duchowieństwa.

W PTTK

W grudniu 1950 r. nastąpiło połączenie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Akt ten miał służyć przede wszystkim upowszechnianiu ruchu turystycznego, działalności nie tytko na rzecz swoich członków, lecz również osób z PTTK niezwiązanych. Ambitne zadania "nie zgubienie niczego z pięknego dorobku i bogatych tradycji PTK i PTT, a jednocześnie ukształtowanie PTTK w nową, demokratyczną organizację uznającą turystykę i krajoznawstwo za jeden z ważnych elementów wychowania socjalistycznego, budzenie patriotyzmu i umiłowania Ludowej Ojczyzny" - napotkały niestety na liczne bariery. Poniższe uwagi dotyczą głównie okresu do 1956 r., ale można je rozszerzyć po rok 1989.

Sterowana z góry polityka społeczna państwa ograniczała w dużym stopniu statutową niezależność i samorządność Oddziału. Pomoc różnych ośrodków decyzyjnych sprowadzała się do dyrygowania i nie liczenia się z głosem jego członków. Różne organizacyjne, a nawet personalne powiązania z ogniwami partii czy związków zawodowych, obsadzanie stanowisk ludźmi najczęściej z krajoznawstwem mającymi niewiele wspólnego, wyznaczanie zadań bez zabezpieczenia odpowiednich środków materialnych, typowo administracyjno-biurokratyczne rozliczanie z działalności, czy wreszcie negowanie przedwojennego dorobku - to tylko niektóre z tych zjawisk, które ujemnie wpłynęły na działalność Oddziału. Odsunięci powoli zostają od pracy przedwojenni działacze, w tym po 1953 roku Z. Arentowicz., a wielu dawnych członków nie podjęło na nowo działalności bądź się z niej wycofało. Utworzone w tym czasie tak potrzebne schronisko turystyczne w Chodczu, na skutek braku jakiegokolwiek wsparcia koniecznego dla przeprowadzenia przede wszystkim remontu, trzeba było po 4 latach zamknąć.

Wreszcie uwaga ostatnia dotycząca społeczności włocławskiej, którą niestety cechowała i w znacznym stopniu cechuje atmosfera obojętności w stosunku do wszelkich dziedzin życia kulturalnego.

Tym bardziej należy podkreślić osiągnięcia, jakie miał Oddział. Jakby na przekór trudnościom, jego członkowie pod hasłem "róbmy swoje" powoli rozwijali, a po 1955 r. wręcz zdynamizowali jego działalność tak, że liczba członków w latach 70-tych (licząc też SKKT), przekroczyła 2 tysiące. Obok tradycyjnie prowadzonych form działalności, a więc wycieczek, odczytów, spotkań, wystaw, "spacerków" po Włocławku czy popularyzatorsko-wydawniczej, rozszerza się też działalność ukierunkowana zwłaszcza na turystykę kwalifikowaną (związaną ze zdobywaniem odznak): rajdy i zloty.

W 1954 r. Oddział przejmuje plac przy ujściu rzeki. Zgłowiączki, a następnie uruchamia przystań kajakową. Dało to podstawę do rozwoju prężnie działającego do dziś Włocławskiego Klubu Wodniaków, którego założycielami byli m.in. Witold Pomianowski, Tadeusz Tyszkowski, Władysław Domarazek i Henryk Wawrzyniak. Działalność tej sekcji, organizującej szereg wycieczek i spływów, znana jest na turystycznych szlakach całego kraju. Te same uwagi można odnieść do najstarszej, nieprzerwanie działającej od 1908 r. sekcji piechurów, wędrujących niestrudzenie po regionie i kraju. Pełna entuzjazmu praca działaczy z Ewarystem Jakubowiczem na czele przełamuje opory młodzieży szkolnej, która coraz gremialniej włącza się w działalność krajoznawczą.

Po 1956 r. Klub Wodniaków miał "konkurencję" ze strony sekcji, a następnie Klubu Turystyki Motorowej, kierowanego przez ówczesnego prezesa Andrzeja Podgórskiego, prowadzącego również prężną działalność, zasięgiem swym obejmującą praktycznie cały kraj.

W 1956 r. powołano do życia Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego z zadaniem skierowania "na odpowiednie tory akcji wycieczkowej", organizacji wycieczek krajoznawczych dla zakładów pracy, szkół i obsługi wycieczek przybywających do Włocławka.

Na odbywającym się w tamtym 50 roku Zjeździe Jubileuszowym A. Byszewski, L Lidwin, L. Makowski, Z. Prószyński otrzymali Złote Honorowe Odznaki PTTK (Z. Arentowicz otrzymał ją pośmiertnie dopiero w 1961 r.).

Przełomem w działalności były lata 1958-1961. Przygotowania do jubileuszu 50-lecia Oddziału, stały się okazją do przypomnienia dokonań krajoznawczych (uroczysta akademia odbyła się 26 lutego 1961 r.) i zaowocowały nie tylko szeregiem wydawnictw (np."50-lecie PTTK we Włocławku"), ale służyły także zdynamizowaniu działalności. Znacznym ułatwieniem były zakupy sprzętu turystycznego, a w latach następnych posiadanie własnego autokaru.

Od 1959 r. zaczęto organizować doroczne Zloty Turystów na Kujawach, które wkrótce stały się imprezą ogólnopolską, oraz szereg rajdów i zlotów mających nie tylko krajową obsadę.

Oddział został wyróżniony przez władze miasta w 1967 r. medalem "Za Zasługi dla Rozwoju Miasta Włocławka", a z okazji 60-lecia ufundowaniem sztandaru, udekorowanego przez ZG PTTK "Złotą Odznaką Honorową". Szczególnym wyróżnieniem było powierzenie mu w 1978 r. przez Zarząd Główny organizacji obchodów Centralnych Dni Turystyki w Polsce, które połączono z jego 70-leciem.

Lata 70-te i 80-te przynoszą inne osiągnięcia. Pod przewodnictwem Hanny Gnatowskiej prężnie rozwija się Komisja Krajoznawcza (podkomisje: historyczna, odczytowa, ochrony przyrody). Spośród naszych członków Helena Cieślak i Antoni Rerych uzyskali stopnie Instruktora Krajoznawstwa Polski. Utworzona w 1977 r. Regionalna Pracownia Krajoznawcza niestety szybko zawiesiła swoją działalność. Od 1978 roku, z inicjatywy Andrzeja Szczepańskiego, przy znacznym udziale Koła Przewodników, (które powstało w 1969 r.), wydawany jest "Biuletyn Przewodnicki". Zawarte w nim zostają materiały szkoleniowe z zakresu etnografii, folkloru, muzealnictwa, historii regionu, informacje o zabytkach itp. Wydano również nowe informatory, przewodniki (Andrzej Szczepański) i foldery. Nie zadowalając się wyłącznie prezentacją walorów, ale kierując się troską o stan zabytków, dziedzictwa przeszłości, włączono się w 1985 r. w inwentaryzację krajoznawczą województwa - w czym szczególne zasługi ma Irena Pietruszczak.

Do dziś członkowie Oddziału nie tylko dbają o znakowanie szlaków turystycznych, ale również wytyczają i popularyzują nowe.

Dokonania tego okresu były możliwe nie tylko dzięki ogromnemu zaangażowaniu działaczy, ale również pomocy finansowej władz miasta, a po 1975 r. także władz wojewódzkich.

W latach 80-tych w warunkach narastających trudności gospodarczych zmniejszyła się liczba członków organizacji. Niewątpliwy wpływ na to miało redukowanie dotacji czy wręcz wycofywanie się zakładów pracy z finansowania akcji turystyczno-krajoznawczych.

Z ostatnich lat 1989-1998

W okresie tym wracamy do korzeni. Liczba członków z 1591 w roku 1989, spadła do 186 w roku 1993, a obecnie liczy 220, skupionych w 12 kołach i klubach. Gwałtowne zubożenie społeczeństwa w okresie transformacji widoczne szczególnie w wydatkach na kulturę, rekreację, wypoczynek. Wyraźnie zaznaczyło się spadkiem zainteresowania turystyką i krajoznawstwem w szkołach. Stąd dramatyczny spadek liczby członków w SKKT. Myliłby się jednak ten, kto wysnułby wniosek, że ilościowy spadek można również przenieść na jakościowy. Wręcz odwrotnie, jakby na przekór trudnościom znacznie zwiększyła się aktywność, kontynuowano wcześniejsze formy działalność i zapoczątkowano nowe.

Przechodząc do omówienia dokonań, należy zacząć od sprawy najważniejszej dla Oddziału. W pażdzierniku 1990 r. po wieloletnich staraniach wrócił on do swojego poprzedniego lokum przy ul. Słowackiego 1a, w czym nie mała zasługa Tadeusza Sławińskiego i nieprzerwanie kierującego Oddziałem do dziś Lecha Wojciecha Krajewskiego. W rok później Nadzwyczajny Zjazd Oddziału uchwalił nowy statut, który 28 marca 1991 r. został zatwierdzony sądownie, a Oddział wpisano do rejestru jako organizacyjną jednostkę terenową PTTK z osobowością prawną.

Obecnie jest on organizatorem wielu cyklicznych imprez, rajdów i zlotów, np. Rajdu Pieszego Powstania Styczniowego, czy Zlotu Młodzieży z okazji Światowego Dnia Turystyki. od 1993 r. po dłuższej przerwie przystąpiono do organizacji Zlotów Turystów na Kujawach. Członkowie Oddziału uczestniczą w licznych imprezach ogólnopolskich, np. Zlotach Atywu Krajoznawczego PTTK itp. Odbywają się eliminacje wojewódzkie Turnieju Turystyczno-Krajoznawczego czy Konkursu Krasomówczego, a ich uczestniczy osiągają znaczne sukcesy na szczeblu ogólnopolskim. Pomagają im w tym prowadzone od 1993 r. Warsztaty krasomówcze. W 1995 r. Oddział był organizatorem I Zlotu Laureatów Ogólnopolskiego Konkursu "Poznajemy Ojcowiznę" połączonego z seminarium szkoleniowym organizatorów turystyki. Oddział corocznie uczestniczy w organizacji Tygodnia Turystyki Młodzieży na terenie miasta.

Oddział włączył się czynnie do obchodów 650 rocznicy II lokacji Włocławka i przygotowań związanych z przyjęciem Ojca Świętego Jana Pawła II.

W 1996 r. ukończona została "pomnikowa" praca nad "Kroniką 50-lecia działalności Oddziału Kujawskiego PTK-PTTK 1908-1958", której autorką jest Hanna Gnatowska. Przy jej powstaniu współpracował Henryk Wawrzyniak, a końcowe prace pilotowała Magdalena Łotecka.

Tak jak od 1908 r. prowadzone są odczyty, spotkania, "spacerki" po Włocławku, rozwija się akcja popularyzatorsko-wydawnicza, odbywają się wycieczki turystyczno-krajoznawcze. Duży wkład w ich organizację mają Andrzej Szczepański, Andrzej Kaźmierczak i Henryk Wasilewski - opracowując trasy, programy i przewodnicząc na szlakach.

90 lat działalności - niemal wiek obecności w mieście i regionie, kontynuowanie szczytnych tradycji, celów, które przyświecały założycielom PTK we Włocławku - niemożliwe byłoby bez wspaniałych działaczy związanych z Oddziałem, którzy poświęcili się turystyce i krajoznawstwu. Byli i są to najlepsi ambasadorowie miasta oraz regionu, świetni znawcy każdego jego zakątka. Autor opracowania celowo starał się unikać nazwisk w tym zarysie (zwłaszcza dla okresu współczesnego). Byłoby ich zbyt dużo. Na koniec jednak trzeba wspomnieć o tych, którzy mają najdłuższy staż organizacyjny. Listę ich otwiera z 49 letnim stażem Antoni Rerych, 43-42 letni staż mają Andrzej Podgórski, Józef Zyska, Henryk Seklecki, Henryk Wawrzyniak, niewiele krótszy Mieczysław Rojewski, Cezary Turski, Lech Wojciech Krajewski, Tadeusz Sławiński, Zbigniew Szumilewski.

Nie wszyscy dotrwali 90-lecia Oddziału. Wśród tych, którzy odeszli w ostatnim okresie, a odegrali w jego historii znaczącą rolę, należy szczególną pamięcią otoczyć nazwiska takich działaczy jak: Celina Buczkowska, Hanna Gnatowska, Kazimiera Konarska, Konrad Krzysztofek, Tadeusz Kujawa, Witold Pomianowski, Stefan Rodecki, Tadeusz Spychalski.

Na koniec chciałoby się napisać parafrazując starą maksymę "Oddział Kujawski PTTK we Włocławku istniał, istnieje, i będzie istniał".

Autorem artykułu jest Bogdan Ziółkowski "90 lat PTK/PTTK we Włocławku" zamieszczonego w "Biuletynie Przewodnickim" 66/1998